4 / 16
MADE POSSIBLE BY
THE MAIZE TRUST
4
N
GELI XESHA LONYAKA IIMVELISO ZAMALUNGI-
SELELO EZININZI ZOKULIMA UMBONA ZIFANELE
UKUBA SEZITHENGIWE KWIINDAWO EZISEMPU-
MA ZELIZWE. UKUFAKWA KWESITSHABALALISI
SOKHULA NOMALEKO ONGAPHEZULU ZISENO-
KWENZIWA KWIINDAWO EZISEMBINDINI EZILIMAYO EZIFANA
NEFREE STATE NOMNTLA-NTSHONA. KUKWABALULEKILE
UKUQWALASELA IMPEHLA YEZIKHONDO ZOMBONA.
Kukho izitshabalalisi zezityalo ezahluka-hlukileyo kolu luhlu ngoko
ke zidibanise nommeli wakho ukuze uqinisekise ukuba iikhemikhali
ezichanekileyo zifakwa ngokuchanekileyo.
Ukucela uncedo asilophawu lobuthathaka kodwa lolwamandla.
Oku kukwasetyenziswa nakwizifo zamagqabi ombona. Ukufakwa
kweekhemikhali ngendlela engachanekanga akusayi kuzitshabalalisa
izifo, kuya kubakho iilahleko zezivuno kanti iikhemkhali kusafuneka
zihlawulelwe. Ubetheka kabini.
Amachokoza angwevu amagqabi, imigca yeebhaktiriya kunye nomo-
nakalo wokutshiswa lilanga maxa wambi zizifo ezibhidaniswa liliso elinga-
qeqeshwanga. Ulawulo lwezi ngxaki lwahluka-hluke kakhulu, maxa wambi
alukwazi kwenzeka kwaphela. Inkqubo yasimahla kwiifowuni zohlobo lwa-
namhla yePannar Seeds,
iSprout
ingumthombo olungileyo weenkcukacha.
Ishwankathela kwaye inika inkcazo ngezifo ezizezona zibalulekileyo ezifuma-
neka emboneni eMzantsi Afrika. Oku kwenza ukuba umlimi akwazi ukulawula
izifo eziphambili ngokuchanekileyo ngokusebenzisana nengcali yendawo
yakhe yolimo okanye nommeli wakhe weekhemikhali.
Phambi kokuba zibe khona, izifo zamagqabi ombona ezibaluleke kakhu-
lu kufuneka izidingo ezifana zodwa malunga neemeko ezingqonge indawo.
Ngaphaya koko, ibanga lokukhula kwesityalo ngokwendalo lalatha ixesha
eziya kuba khona ngazo izifo ezithile.
Ezona zifo zibalulekileyo zamagqabi ombona afanele ukuziqwalasela
umlimi zihlanganiswe
kwiTheyibhile 1
.
UMTSHAZA WAMAGQABI OMBONA WASEMNTLA
Esona sifo samagqabi sixhaphake kakhulu kwezona ndawo ezilima
umbona eMzantsi Afrika ngumtshaza wamagqabi ombona wasemntla
(irusi emhlophe)
Ifoto 1
. Iimeko zokusingqongileyo ezikhuthaza isifo
ngamaqondo obushushu aphakathi (18°C - 27°C), iimeko ezifumileyo
namathuba amade ombethe. Umngundo okwintsalela yamagqabi
ombona uyasinda, kuze kuphuhle iintlobo zosulelo ezininzi ezivela mva
kulo lonke ithuba lokulima kwimisikeko ekhoyo.
Imisikeko ikholisa ukuqala ibonakale emagqabini asezantsi, ukuze
xa kuphuma imbewu yezipora phantsi kweemeko ezifanelekileyo kule
misikeko, amagqabi aphezulu anosuleleko futhi kubonakala ngathi
isifo sinyebelezela phezulu kwisityalo.
IRUSI YESIQHELO
Irusi yesiqhelo (
Ifoto 2
) ikholisa ukubonakala okokuqala ngethuba lokulima
kwizityalo zombona eziselula. Iimeko zokusingqongileyo ezikhuthaza isifo
ngamaqondo obushushu aphakathi (16°C - 25°C) kunye neemeko ezifumi-
leyo (>95% ukufuma). Usulelo lwerusi yesiqhelo lukhuthazwa ziimeko
zombethe/inkungu – ngakumbi ebusuku xa izipora kumphezulu wamagqa-
bi intshula futhi zingenelele emagqabini ngemingxuma yezitomata.
Iimpawu ezibonakala kwangoko zosulelo lwerusi zibonakala phantse
kwiintsuku ezintlanu emva kosulelo lokuqala njengamabala amancinane
emagqabini, namaqhuqhuva erusi afanelekileyo (kwiintsuku ezilishumi
ukuya kwezili-14) (Ifoto 2) aze aphuhle akhuphe izipora. Zakuba ziphumile
izipora zisasazeka kwimigama ebanzi ngenxa yomoya. Ezi zipora zingaphi-
nda zisulele kwasona eso sityalo kwakhona kwakwixesha elinye lokulima.
AMACHOKOZA ANGWEVU EMAGQABINI
Esinye isifo esibalulekileyo samagqabi ombona ngamachokoza angwevu
emagqabini (
Ifoto 3
). Iimeko zokusingqongileyo ezikhuthaza esi sifo zinga-
maqondo aphakathi obushushu ukuya kwaphezulu kunye nokufuma okuphe-
zulu (>95%).
Iimpawu zesi sifo zibonakala ngakumbi malunga nethuba lokudubula
kweentyatyambo – nangona zinokubonakala lingekafiki eli xesha phantsi
kweemeko zoxinzelelo oluphezulu lwesifo. Esi sisifo samagqabi esifumane-
ka ngakumbi KwaZulu-Natal nakwiHigveld esempuma, apho kuxhaphake
khona inkungu kunye/okanye ukufuma okuphezulu namaqondo obushu-
shu aphezulu.
Qwalas
e
la
izifo
ZAMAGQABI
emboneni
Pietman Botha, umbhali kwiPula
Imvula. Thumela i-imeyili apha,
pietmanbotha@gmail.com
Umtshaza wamagqabi ombona wasemntla.
1
Irusi yesiqhelo.
2