44 / 112
FOKUS
Spesiale
Oktober 2015
42
Voorkom en beheer
hittestres só
JAN DU PREEZ,
spesialis in Veterinêre Volksgesondheid
A
l die aktiwiteite of maatreëls wat gebruik word om hitte-
stres te beheer en help voorkom, is daarop gefokus om te
voorkom dat die melkkoei se normale liggaamstemperatuur
(37,5°C tot ongeveer 38,5°C) verhoog met ongeveer 1°C tot
1,5°C of hoër.
Alhoewel die melkbees ‘n homeostatiese dier is (probeer die nor-
male liggaamstemperatuur konstant hou) ervaar hulle hittestres as
die omgewingsfaktore sekere limiete oorskry. Deur die melkkoei se
omgewingstemperatuur te verlaag, verdampingsverkoeling te ver-
hoog asook die melkkoei se natuurlike meganismes van hitteverlies
te bevorder, kan bydra daartoe om hittestres te beheer en te voorkom.
Ten spyte van die koei se baie doeltreffende termoregulerende
meganisme om van haar hitte ontslae te raak, oorweldig baie hoë
omgewingstemperature hierdie meganisme wat lei tot hoë liggaams-
temperatuur (hipertermie) wat die koei se prestasie benadeel.
Die stort van koeie en lugbeweging (deur waaiers) ná sy gestort is,
is baie doeltreffend om hittestres te help voorkom en te beheer.
Aksies en aktiwiteite wat geneem kan word om hittestres by melk-
beeste te help voorkom en beheer is:
Skaduvoorsiening: Kunsmatige of natuurlike skaduvoorsiening
is van die belangrikste maatreëls wat getref moet word teen
hittestres.
Lugbeweging: Voorsien waaiers om die lug te beweeg in die
opvangskraal, voor die stal of by die voerbakke. Verseker dat
natuurlike ventilasie optimaal is.
Benatting (stort): Spuit die melkkoeie minstens een keer per dag
(om 14:00) nat en waai hulle dan koel met waaiers.
Aktiwiteite: Beperk hantering en aktiwiteite van melkkoeie ge-
durende die warmste tyd (11:00 tot 15:00) van die dag.
Voeding: Verhoog die kragvoer in die rantsoen gedurende hitte-
stres. Die hitte-inkrement van die voer moet so laag as moontlik
wees. Voerbakke moet onder skadu wees.
Seleksie en teling: Selekteer en teel waar prakties moontlik melk-
koeie wat meer aanpasbaar en tolerant is teen hittestres.
Area van melkboerdery: Ooreenkomstig die hittestreskaarte en
hittestreswaardes moet besluit word in watter deel van die land
‘n melkery bedryf moet word.
Watervoorsiening: Voldoende skoon, vars water (
ad libitum
)
waarvan die temperatuur nie hoër as 21°C is nie. Waterbakke
moet onder skadu wees.
Melkras: Jersey-koeie kan hittestres bietjie beter hanteer as
Holsteins of Ayrshires.
Natuurlike skaduvoorsiening as
afkoelmetode
Bome is seker die goedkoopste asook mees doeltreffende manier
om beeste van skadu te voorsien. Die koei se keuse van skadu sal
eerder bome wees as mensgemaakte strukture. Bome beskerm
beeste baie doeltreffend teen straling en die vogverdamping vanaf
die blare verkoel die omgewing.
Die probleem met bogenoemde is egter bekend. Meeste bome vrek
as gevolg van kompaktering en akkumulasie van mis en urine asook
dat die bas gestroop word deur die beeste. Indien die bome be-
skerm moet word, behoort dit op hulle skadurand omhein te word,
wat natuurlik ondoeltreffend is vir benutting van die skaduwee deur
die diere.
Indien die water en voer nie naby skaduvoorsiening is nie, vreet en
suip hulle nie genoegsaam nie. Waterbakke moet verkieslik nie onder
bome geplaas word nie, want besoedeling deur blare van die bome
is soms ‘n probleem.
Straling speel ‘n baie belangrike rol in hittestres en verhoog
hittetoename direk en indirek by melkbeeste. Blokkering van die
uitwerking van straling deur doeltreffende skadustrukture verhoog
melkproduksie tot 10% of meer.
Permanente (behuising of afdakke) of ver-
skuifbare skadustruktuur as afkoelmetode
Met die ontwerp van permanente skadustrukture is die volgende as-
pekte van groot belang: Ligging, oriëntasie, vloerspasie, ventilasie,
muurkonstruksie, voer- en waterbakke asook die afvalbestuurstelsel.
Die plasing van die skadustruktuur (lang-as) in ‘n oos-wes-rigting
voorsien die meeste skadu onder die struktuur.
Waar koeie vry kan beweeg met die skadu van die struktuur, is ‘n
noord-suid-oriëntasie meestal beter. Met hierdie oriëntasie kan die
sonlig tot 50% van die skadugedeelte onder die struktuur gedurende
die oggend en agtermiddag uitdroog.
Dit is wenslik om ‘n sementblad wat nie glad is nie en groter is as die
struktuur se skaduvoorsiening, daar te stel. Die afvalverwydering-
stelsel moet doeltreffend funksioneer.
Diere
Natuurlike skaduvoorsiening as afkoelmetode gedurende hittestres is
goedkoop en doeltreffend. Dié tipe afkoeling is egter nie altyd volhou-
baar nie.
HITTESTRES
BY MELKBEESTE
3 van 3