79 / 112
77
August 2017
waterverlies deur evaporasie (verdamping) vanaf die grond-
opppervlak.
Maksimaliseer waterbalans
In Suid-Afrika se semi-ariede graanproduksietoestande, moet
die grond- en waterbestuurstrategieë daarop gemik wees om
die winste in die waterbalans te maksimaliseer en die verliese te
minimaliseer. Verskeie praktyke kan gevolg word om dit te bereik,
waarvan die belangrikstes met betrekking tot graanverbouing
bespreek word:
Grondgesondheid
Verhoogde grondorganiese materiaal lei tot gesonder grond. Grond-
organiese materiaal is noodsaaklik, veral om grondstruktuur te
ontwikkel. ‘n Goed gestruktureerde grond het ‘n baie beter vermoë
om reën- en besproeiingswater te stoor en aan plante te voorsien.
Grondorganiese materiaal kan watervolumes van omtrent 20 keer
sy gewig stoor. Hoër grondorganiese materiaalinhoud sal gewasse
meer droogteverdraagsaam maak deur addisionele water te stoor.
Minimale grondversteuring
Verminder meganiese grondversteuring tot die absolute minimum
(soos byvoorbeeld deur geenbewerking) om die afbreek van
grondorganiese materiaal en grondstruktuur te verminder en
uiteindelik minder water as gevolg van verdamping te verloor.
Grondbedekking
‘n Goeie grondbedekking verlaag korsvorming, waterafloop, erosie,
verdamping en verbeter infiltrasie. Die mees algemene praktyk is
om oesreste op die grond te behou. ‘n Minimum van 6 t/ha oesreste
(of 70% grondbedekking) word benodig om genoegsame afloop
en verdamping te verhoed.
Verdamping veroorsaak verreweg die grootste verlies van water,
waar 60% tot 75% van die reënval op kaal grond in die droë saai-
gebiede verlore kan gaan.
Hoër plantdigtheid
Hier word verwys na hoër plantpopulasie en rywydte. ‘n Goeie prak-
tyk is om so spoedig as moontlik ná plant ‘n blaredak te ontwikkel
wat die grond 100% met skadu bedek en sodoende grondtempera-
ture en verdamping beperk.
Plantpopulasie van meer as 22 000 plante/ha en rywydtes van so
nou as 0,52 m word tipies vir somergrane aanbeveel om hierdie doel
te bereik.
Diversifiseer gewasverbouingstelsels
Dekgewasse kan saam met kontantgewasse soos mielies geplant
word (byvoorbeeld deur tussenverbouing), om optimale waterge-
bruik aan te help en te dien as ‘n “vangoes” om oortollige grond-
of reënwater te gebruik vir produksie, waterafloop te verminder
en infiltrasie te maksimaliseer, sowel as om die grondgesondheid
te verbeter (deur verhoogde grondorganiese materiaal). Diep
wortelstelsels kan water na die bogrond hersirkuleer en vry-stel
voordat dit wegdreineer. Versigtige seleksie, tydsberekening
en bestuur van die dekgewas verseker minimale kompetisie vir
grondwater tussen die kontant- en dekgewas.
Groen ruslandstelsels
Voor-plantwateropgaring (braakland), spesifiek kaal braaklande
(of swart braak), is uiters nadelig vir grondgesondheid en versnel
die verlies van water deur verdamping, asook afloop en erosie.
Alhoewel dit tot verhoogde, stabiele opbrengs en verlaagde risiko
vir die opvolggewas kan lei, is dit ‘n oneffektiewe manier om water
te gebruik met ‘n reënwateropgaar-effektiwiteit van tussen 2%
en 37% – baie water gaan verlore as gevolg van verdamping.
‘n Alternatief is om dekgewasse in die “af seisoen” as groen
ruslandstelsel tussen die hoofkontantgewasse te plant om te
bewei, grond te beskerm, grondorganiese materiaal op te bou en
biologiese diversiteit en grondstruktuur te bevorder tot voordeel
van winsgewendheid en opvolgende kontantgewasse.
Besproeiingspraktyke wat effektiewe
watergebruik verhoog
In baie areas wat reeds op besproeiing staatmaak, word verwag
dat die klimaat droër gaan word en dat dit ‘n nuwe, groter behoefte
vir waterbesparende besproeiingspraktyke gaan skep. Benewens
om gereelde instandhouding en oudits op bestaande stelsels uit
te voer, herwin produsente water, skakel hulle oor na drupbe-
sproeiing of maak hul gebruik van presisiebesproeiing om spesi-
fieke areas in hul lande met die presiese hoeveelheid water benodig,
te teiken.
Hoe word die watergebruiks-
doeltreffendheid bereken?
Die effektiwiteit van waterverbruik kan deur verskeie metodes be-
paal word. Hierdie metodes kan baie ingewikkeld wees, wat
byvoorbeeld al die verskillende veranderlikes in agneemofmodelleer,
of dit kan ‘n eenvoudige berekening wees wat die hoeveelheid graan
geproduseer teenoor die hoeveelheid water beskikbaar, uitdruk.
Dit moet ook ‘n aanduiding gee van hoe die gewasopbrengste
vergelyk met potensiële opbrengste (met ander woorde as beskik-
bare water 100% effektief gebruik word). Daar bestaan byvoorbeeld
‘n algemene duimreël vir mielies dat ongeveer 15 kg tot 20 kg
graan geproduseer kan word vir elke millimeter water wat dit ver-
bruik (die potensiële opbrengs).
Dit is noodsaaklik dat die produsent goeie rekords hou van die
water wat toegedien word en/of die hoeveelheid reën wat deur
die loop van die seisoen ontvang is, asook hoeveel water met
planttyd in die grond gestoor is. Indien die produsent hierdie
inligting tot sy beskikking het, kan hy/sy bereken wat die seisoen se
watergebruiksdoeltreffendheid was.
‘n Eenvoudige berekening van effektiwiteit
Die gemiddelde reënval vir die somersaaigebiede oor die afgelope
tien jaar was ongeveer 523,22 mm per seisoen. Die gemiddelde
opbrengs van mielies oor dieselfde tydperk was ongeveer
4,32 t/ha. Die gemiddelde waterverbruiksdoeltreffendheid vir die
land oor hierdie tydperk kan dus soos volg bereken word:
Potensieel-beskikbare water (mm) = 523,22
Gemiddelde opbrengs (t/ha) = 4,32
Gemiddelde opbrengs (kg) = 4 320
Watergebruiksdoeltreffendheid (kg/ha/mm) = 4 320 ÷ 523,22
= 8,25
Volgens gemete resultate in beste praktyke in Suid-Afrika is die
potensiële effektiwiteit vir mielies bokant 20 kg/ha/mm water, met
ander woorde die potensiële oesopbrengs in hierdie voorbeeld is
10 t/ha.
Die gemiddelde waterverbruikseffektiwiteit vir die land oor die
afgelope tien jaar word op 8,25 kg/mm/ha bereken.
Hoe vergelyk jou resultate met hierdie berekende landsgemiddeld?
Ten slotte
Alhoewel daar verskeie metodes in die berekening van die ef-
fektiwiteit van waterverbruik is, kan dit op ‘n eenvoudige manier
vasgestel word. Dit is egter belangrik dat elke produsent ‘n ge-
paste metode kry waarvolgens die effektiwiteit gemeet en gemo-
nitor word. In opvolgartikels sal daar gekyk word na die effektiwiteit
tussen verskillende streke van die land.
Voldoende inligting en integrasie van meer effektiewe praktyke is
die sleutel tot suksesvolle en volhoubare produksiestelsels.
Bronne
Bennie, ATP en Hensley, M. 2001.
Maximizing precipitation utilisation in dryland
agriculture in South Africa – a review
. Journal of Hydrology 241: 124 -139.
Wall, PC. 2016.
Conservation agriculture: Growing more with less – the future
of sustainable intensification
. In: Kassam A, Mkomwa S, Friedrich T. (Eds)
Conservation agriculture for Africa: Building resilient farming systems in a
changing climate. CABI Publishers: Wallingford, UK.