32 / 68
S
kaars 20 jaar gelede was kanola net ’n gedagte onder
die graangeledere, maar die gewas het vinnig wortel
geskiet in baie dele van Suid-Afrika waar die geel blomme
geil in die nasomer staan met beloftes van gesonde
kookolie en smeermiddels vir vars brood wat meer as die gewone
winkelrakprodukte bied.
Sonder twyfel is só ’n kanolaland in volle blom nie net prentjiemooi
vir mense nie, maar ook magneties vir enige sespotige dierasie
wat na nektar en stuifmeel soek. Bye is bestuiwers en kan op geen
manier ’n kanolalandery vermy nie. Dit is van groot waarde, want
dié heuningmakers bestuif die gewas sodat die plant sy kosbare
oliedraende saad kan voortbring.
2018 was ’n kneljaar vir sommige produsente, veral vir dié wat met
bye boer en bestuiwingsdienste aan gewasprodusente voorsien.
Net toe die kanola mooi in blom is, toe begin die bye in die Wes-
Kaap die gees gee. Nadere ondersoek het bevind dat die probleem
ontstaan het omdat profenofos as insekdoder op die kanola gespuit
is terwyl die plante in volle blom was. Nodeloos om te sê, dit het
bye ’n nekslag toegedien en letterlik honderde kolonies is uitgewis.
Dit het groot onmin tussen byeboere en kanolaprodusente
veroorsaak, maar gelukkig het die partye bymekaar gekom en sake
uitgepraat.
Die vraag is of kanolaproduksie met bye versoenbaar is, veral gegewe
die feit dat insekdoders soms noodwendig gespuit sal moet word
om die gewas teen skadelike insekte te beskerm. Die afgelope twee
jaar was daar op party plekke ernstige plae van Afrika-bolwurm en
almal hou asem op vir die vernietigende herfskommandowurm wat
gelukkig nog nie in kanola aangetref is nie. Sonder insek-, swam- en
onkruiddoders sal kanolaproduksie swaar kry, maar sal die gebruik
van dié middels bye noodwendig benadeel?
Insekdoders giftig vir bye
Daar is volgens CropLife Suid-Afrika se AgriIntel 67 plaagdoders vir
gebruik op kanola geregistreer. Onkruiddoders is oor die algemeen
nie giftig vir bye nie en dieselfde geld vir die meeste swamdoders.
Insekdoders is egter meestal giftig vir bye ongeag die chemiese
klas van die aktiewe bestanddele.
Daar is twee metodes waardeur bye met insekdoders vergiftig
word. Eerstens is dit deur direkte kontak met die by se liggaam
soos wanneer ’n by in ’n spuitnewel rondvlieg of op ’n oppervlak
land waar die spuitmengsel steeds nat is. Tweedens kan bye die
plaagdoder inneem wanneer dit byvoorbeeld nektar drink of
stuifmeel versamel. Dit is interessant dat direkte kontak in die geval
van sommige plaagdoders dikwels gevaarliker vir bye is as wanneer
die plaagdoder oraal ingeneem word. ’n Mens moet noodwendig
aanvaar dat die insekdoders almal giftig vir bye is en daarom moet
daar met groot omsigtigheid gehandel word as daar bye in of naby ’n
gewas aan die werk is. Dit is veral belangrik in ’n gewas soos kanola
wat deur bye bestuif word.
Neem etikette se voorskrifte ter harte
Al die insekdoders wat vir gebruik op kanola geregistreer is, het
spesiale waarskuwings om bye teen vergiftiging te beskerm. Die
algemene voorsorgmaatreëls stel dit duidelik dat die insekdoders
nie aangewend mag word na blomknopvorming nie en ook nie as
bye naby of in die gewas werk nie. Tegnies gesproke is dit moontlik
dat selfs insekdoders aangewend kan word sonder om bye te
benadeel as die etikette se voorskrifte en waarskuwings ter harte
geneem word.
Kanola, soos enige ander gewas, sal op een of ander stadium die
teiken van skadelike insekte word. Daar is oorgenoeg ses- en
agtpotiges wat altyd saam wil eet aan die produsent se opbrengs
en hy moet hulle met plaagdoders fnuik. Hoe op aarde gaan die
produsent die peste aanvat sonder om die bye te benadeel?
Die antwoord lê in presisielandbou. Daar moet ’n paradig-
maverskuiwing kom by gewasproduksie, veral met ’n hoë-
waardegewas soos kanola wat nog boonop bye aanlok. Enige
kanolaprodusent wat sy sout werd is, behoort te weet wat die uit-
dagings van plantpeste, -siektes en onkruide vir sy gewas in die
komende seisoen gaan wees. Dit is belangrik om te beplan vir eni-
ge moontlike plae en dan te besluit watter plaagdoders daarvoor
benodig sal word. Let daarop dat slegs plaagdoders wat vir kanola
en die verwagte plae geregistreer is, aangewend mag word.
Gereelde monitering
’n Baie belangrike aspek van plaagbeheer is gereelde monitering.
Dit gebeur ongelukkig selde en wanneer die produsent sy oë uitvee
is die kanolalanderye vol ruspes wat soos goederetreine deur die
gewas ploeg. Voorafkennis is ’n gedugte wapen teen peste. As
daar byvoorbeeld teen laatmiddag swerms motte waargeneem
word, moet die alarmliggies outomaties aanskakel, want dan is daar
heel waarskynlik ’n Lepidoptera-infestasie op pad. Sulke plae kom
gewoonlik baie vroeg in die produksieseisoen voor. Dit kan dan met
insekdoders onder beheer gebring word sonder om bye te benadeel,
want daar is geen blomme wat nektar en stuifmeel produseer nie.
Kan
KANOLAPRODUKSIE
en
BYE
saamleef?
Februarie 2019
30
DR GERHARD H VERDOORN,
CropLife Suid-Afrika
Mini-
F KUS
SA GRAAN/GRAIN
Kanola