78 / 132
Produksiebegrotings / Beplanning
September 2018
76
op plaasvlak
Bestuurspraktyke
Petru Fourie,
navorsingskoördineerder en produksiekoste-analis, Graan SA
Nuwe seisoen:
Opsies vir winsgewende
graanproduksie raak min
V
olgens Statistiek SA het Suid-Afri
ka se ekonomie met 2,2% gekrimp,
vergeleke met die vierde kwartaal
van 2017. Landbou is een van die
kernsektore wat tot hierdie inkrimping
gelei het: Dit het in die eerste kwartaal
van 2018 met 24,2% gekrimp. Dit was die
grootste kwartaallikse inkrimping sedert
die tweede kwartaal van 2006.
Landbou se ekonomiese lewensvatbaarheid
is onder enorme druk. Indien die prentjie vir
landbou – spesifiek graangewasse – nader
aan grondvlak gebring word, is dit duidelik
dat veral die graanbedryf onder geweldige
druk en uitdagende finansiële toestande
verkeer. Produsente was vir twee seisoene
lank (2014/2015 - 2015/2016) met geweldige
droogtetoestande gekonfronteer – wat
opbrengsrisiko teweeggebring het.
Uitdagende klimaatsomstandighede is ge-
volg deur twee besonder goeie produk
sieseisoene (2016/2017 - 2017/2018), wat
produsente weer in ‘n prysrisikosituasie ge-
laat het waar graanpryse bitter laag
verhandel het.
Die realiteit van die saak is dat, as slegs
die afgelope vier seisoene ontleed word,
graanprodusente in ‘n diep finansiële ver
knorsing gelaat is. Daar heers kommer
oor ‘n groot klomp graanprodusente se fi
nansiële welstand.
Weens bogenoemde, die huidige graansur
plussituasie, stygende insetkoste sowel as
die sprake van El Niño-toestande, lyk dit
asof die komende plantseisoen – in terme
van winsgewendheid – die graanbedryf
weer 'n enorme uitdaging gaan wees.
Somergrane: Samestelling
van begrotings
Ons weet produksiekostes verskil radikaal
van buurman tot buurman weens elke
graanprodusent se eie unieke stelsel, die
tipe boerderyeenheid en die produksie
praktyke en daarom word elke produsent
aangeraai om sy eie somme te maak en
daarvolgens besluite te neem. ‘n Begroting
moet nie as ‘n rigiede, vaste plan beskou
word nie, maar wel as ‘n bestuurshulpmiddel
tydens besluitneming.
Die ontleding van bruto marges is ‘n al
gemene en gewilde manier om die wins
gewendheid van graangewasse binne ‘n
boerdery met mekaar te vergelyk. In dié
artikel word gepoog om ‘n raamwerk of
idee te verskaf om die verskil tussen sekere
gewasse te verduidelik.
Kommoditeitspryse
Die grootste uitdaging met die oog op
die opstel van die somergraanbegroting,
is om die prys van die kommoditeit vir
die komende jaar te voorspel. Die Safex-
vooruittermynkontrak wat in die be
rekeninge gebruik is, is soos volg:
Mielies vir lewering in Julie 2019 =
R2 300/ton;
Sonneblom vir lewering in Mei 2019 =
R4 750/ton; en
Sojabone vir lewering in Mei 2019 =
R4 850/ton.
2019 se termynpryse is bepaal deur die
gemiddelde prys sedert die begin van
verhandeling, vir daardie spesifieke kon
trakmaand, te bereken. Met die inag
neming van die liggingsdifferensiaal,
hanteringskoste en bemarkingskommissie
is ‘n produsenteprys bereken.
Opbrengs
‘n Ander faktor wat tydens die opstel van
begrotings ‘n uitdaging is om te bepaal,
is die bepaling van die opbrengs van
die gewas vir die komende jaar – weens
die onsekerheid oor klimaatstoestande.
Tydens die vergelyking van gewasse se
winsgewendheid heers daar vrae oor
watter opbrengsscenario’s vir elke gewas
gebruik moet word; met ander woorde:
Indien jy ‘n gemiddelde opbrengs van
4 t/ha vir mielies sou stroop, wat is die
gelyke opbrengs wat jy byvoorbeeld vir
sonneblom of sojabone in dieselfde klimaat
en grond sou kon behaal?
Vir die berekeninge is opbrengsmikpunte
gebruik, verskillende insetpyle is beraam tot
realisering van daardie opbrengs.
Agronome en kundiges in die bedryf is
geraadpleeg met die bepaling van die
verskillende gewasse se vergelykende op
brengsscenario’s.
Gewasse
In hierdie artikel word gepoog om die
verskil in winsgewendheid tussen die drie
vernaamste somergewasse (mielies, son
neblom en sojabone) te illustreer.
Die bruto marges vir grondbone en
sorghum word ongelukkig nie in hierdie
artikel vergelyk nie, aangesien die grootte
van die mark vir die laasgenoemde twee
gewasse uiters beperk is. As gevolg van
voorseisoenkontrakte wat nie redelik be
skikbaar is vir grondbone en sojabone nie,
dra dit by om moeilik beramings te maak.
Grondbone se bruto marge vir die komende
produksieseisoen blyk na die ontledings,
oor die algemeen die beste te wees. Die
grondboonbedryf het die afgelope seisoen
egter ernstige graadprobleme ervaar, wat
winsgewendheid ‘n groot knou gegee het
omdat ‘n heelwat swakker gemiddelde pro
dusenteprys gerealiseer het.
Volgens berekeninge blyk graansorghum
in meeste van die omgewings meer wins
gewend as mielies te wees, maar produsente
moet daarop let dat sorghum nie sonder ‘n
kontrak aangeplant moet word nie.
Insetpryse
Produsente is prysnemers en omdat pro
dusente prysnemers aan die inset- sowel
as uitsetkant is, kan hoër insetkostes nie
eenvoudig net aan verbruikers deurge
gee word nie. Produsente word gedwing
om prysstygings te absorbeer. Graan SA
bekom en moniteer insetpryse op ‘n daag-
likse, maandelikse en/of jaarlikse basis.
Volgens Graan SA se berekeninge het
mieliesaadpryse vir die 2018/2019-pro
duksieseisoen gemiddeld met 5% en son
neblomsaadpryse op ‘n gemiddelde basis
met 4,7% gestyg, terwyl sojaboonsaad
pryse met ‘n skrale 0,5% gestyg het.
‘n Verskeidenheid aannames word met die
opstel van die begrotings gemaak. In die
geval van kunsmis (die grootste deel van
‘n produsent se veranderlike kostes), is ‘n
gemiddeld van al die kunsmismaatskappye
se pryslyste vir stikstof (N), fosfaat (P) en
kalium (K) bereken en in die begrotings
geïnkorporeer. Op ‘n gemiddelde basis