32 / 112
Oktober 2015
30
Hittestres het ‘n
WESENLIKE UITWERKING
JAN DU PREEZ,
spesialis in Veterinêre Volksgesondheid
D
ie toestand van hittestres verhoog die aanvraag wat die
omgewing eis vir hitteverlies. Stres verwys na al die ekso-
gene (van die omgewing) en endogene kragte/faktore wat
veranderinge en/of aanpassings lokaal of algemeen in die
dier teweegbring.
Dit help om fisiologiese wanfunksies te vermy en dit stel die dier
in staat om beter by die omgewing aan te pas. Die omgewing waar
die dier bly, speel ‘n kardinale rol in sy produksie, reproduksie en
algemene gesondheidstoestand. Die prestasie, welvaart en fisiese
gesondheid van die dier en veral die melkkoei, word beïnvloed
deur uitwendige faktore, soos klimaat, grondtipe, diereversorging,
produksietegnieke, afvalverwydering, besoedeling asook inwendige
faktore, soos genetiese samestelling (ras en tipe) en teling (suiwer- of
kruisgeteel).
Klimatologies speel hittestres gedurende die warm somermaande
en die windverkoelingsfaktor gedurende die koue maande van die
jaar die belangrikste rol in die prestasie van die dier.
Gemaklikheidsone
Die gemaklikheid- of termoneutrale sone vir diere is ‘n aanvoelbare
sone van die omgewingstemperatuur wat begrens word deur ‘n
boonste kritieke temperatuur en onderste kritieke temperatuur. In-
dien die algemene prestasie (produksie, reproduksie en groei) en
welvaart van die dier optimaal is by minimale inspanning vir ter-
moregulering en in die afwesigheid van ander stresfaktore, is sy
metaboliese funksies binne die aangeduide omgewingstemperatuur-
grense so te sê ideaal ten opsigte van doeltreffende energie-
verbruiksvlakke.
Die gemaklikheidsone bestaan uit ‘n koel, optimale en warm sone.
Die optimale sone verteenwoordig ‘n oorgangsone. Optimale
produktiwiteit, doeltreffendheid en prestasie word deur die dier
gelewer in die optimale sone van die gemaklikheidsone. Die opti-
male sone van die gemaklikheidsone van ‘n melkkoei lê tussen 0°C
en 16°C. Die gemaklikheidsone van Holstein Frieskoeie vir maksi-
male melkproduksie is tussen -5°C en 21°C.
Indien die omgewingstemperatuur tot bokant die boonste kritieke
temperatuur styg, neem die hittelas van die dier toe. Hittever-
lies deur die dier word bemoeilik, die hittelas neem verder toe en
gevolglik styg die liggaamstemperatuur. Die dier kompenseer deur
toename in sweet, hitteverlies deur vinniger asemhaling, afname in
metabolisme en gedragsveranderinge.
As die temperatuur en verwante faktore, soos relatiewe vogtigheid
asook lugbeweging van die termiese omgewing, die kapasiteit van
termoregulering van hitteverlies deur verdamping oorskry, vind daar
‘n geweldige styging in liggaamstemperatuur plaas en vrektes kan
dan voorkom. Veeartse en landbou-ingenieurs kan die boonste kri-
tieke temperatuurwaardes en onderste kritieke temperatuurwaardes
baie nuttig gebruik by die ontwerp en ontwikkeling van dierebehui-
sing om die nadelige klimaatsinvloede op diere te beperk.
In
Tabel 1
word die gemaklikheidsone van sommige voedseldiere
in terme van omgewingstemperatuur aangedui. In
Tabel 2
word die
boonste kritieke temperatuur vir voedseldiere uiteengesit. Alhoewel
die gemaklikheidsone goeie riglyne bied ten opsigte van die presta-
sie van voedseldiere, sal meer toepaslike inligting uit die stresindeks
verkry word.
Stresindeks
Die stresindeks toon ‘n vlak van stres aan wat die mate van fisiolo-
giese verskuiwing vanaf die neutrale staat van die dier. Dié fisiolo-
giese berekening word soms ‘n indeks van spanning genoem met die
veronderstelling dat hoe groter die fisiologiese reaksie, hoe nader is
die sisteem aan ineenstorting.
VOEDSELDIER
GEMAKLIKHEIDSONE (°C)
Beeste
Koei
0 tot 16
Kalf
13 tot 25
Skape
Ooie
-2 tot 20
Lammers
29 tot 30
Varke
Sog
0 tot 15
Varkies
32 tot 33
Bokke
10 tot 30
TABEL 1: DIE GEMAKLIKHEIDSONE VAN SOMMIGE VOEDSELDIERE
UITGEDRUK IN TERME VAN OMGEWINGSTEMPERATUUR.
FOKUS
Diere
Spesiale
HITTESTRES
BY MELKBEESTE
1 van 3
Wat jy moet weet...
Voedseldiere en veral melkbeeste in groot gedeeltes van
Suid-Afrika en Namibië gaan vir lang periodes van die
jaar gebuk onder hittestres wat hulle prestasie benadeel.
Die nadelige uitwerking van hittestres hou gewoonlik
verband met ‘n styging in die dier se liggaamstempe-
ratuur (hipertermie).
Die ekonomiese verlies in Suid-Afrika as gevolg van
hittestres in die melkbedryf is meer as R500 miljoen
per jaar.