64 / 108
Julie 2017
62
Bewaringslandbou bevorder
aggregaatvorming en -stabiliteit
E
en van die eerste veranderings wat grond ondergaan wan-
neer bewaringslandbou toegepas word, is aggregaatvor-
ming en ‘n verbetering van die aggregaatstabiliteit, oftewel
grondstruktuur. Dit beperk nie net erosie nie, maar bevorder
deurlugting, wortelindringing, die infiltrasie en stoor van water vir
die doeltreffender gebruik daarvan in gewasproduksie.
Een van die grootste voordele van bewaringslandbou is dat daar
meer oesreste en lewende wortels beskikbaar is om mikrobiese
aktiwiteit te stimuleer – wat weer bydra tot aggregaatvorming.
‘n Groot aantal produsente wat van konvensionele grondbewer-
king na ‘n bewaringslandboustelsel oorgeskakel het, getuig dat
die grond verander het. Erosie is opmerklik minder en indien water
wel na ‘n donderstorm van ‘n land afloop, is die water skoon.
Dit word dikwels opgemerk dat die gronddam op die plaas minder
afloopwater kry en grootliks leeg bly in teenstelling met wat
voorheen die geval was. Dié verandering kan grootliks aan ag-
gregaatvorming en gepaardgaande aggregaatstabiliteit toege-
skryf word.
Aggregate
‘n Aggregaat is eenvoudig ‘n groep gronddeeltjies wat sterker aan
mekaar gebind is as aan omliggende gronddeeltjies. Binding van
die deeltjies word deur die volgende faktore beïnvloed: Klei, humus,
lewendige plantwortels (
Foto 1
) wat, onder andere, polisakkarie-
des afskei, gom – bekend as glomalien – wat deur mikorisaswamme
afgeskei word en swamdrade.
Aggregate kan van 0,03 mm tot 20 mm groot wees afhangende
van, byvoorbeeld, die klei- en humus-inhoud van die grond. In
leemsand met hul baie lae klei-inhoud sal derhalwe baie klein
aggregate gevorm word teenoor kleigronde waar aggregate van
5 mm tot 20 mm gevorm sal word.
‘n Belangrike gevolg van aggregaatvorming in die grond is dat
daar openinge of porieë tussen gronddeeltjies bestaan waardeur
water en lug kan vloei en wortels maklik kan groei. ‘n Aggregaat
bestaan gewoonlik uit gronddeeltjies van verskillende groottes
wat kleiner porieë tot gevolg het. In dié kleiner porieë kom lug en
water voor en dit dien ook as habitat vir mikrobes.
Indien grond ‘n hoë aggregaatstabiliteit het, is die deeltjies sterk
aan mekaar gebind en het die grond sterk weerstand teen erosie,
asook teen kompaktering wat deur swaar implemente veroorsaak
word. Bewerking van grond takel aggregaatstabiliteit af en vernie-
tig dit selfs, met die gevolg dat klein gronddeeltjies dan maklik
deur wind- of watererosie verwyder kan word.
‘n Tweede en uiters belangrike gevolg van ‘n hoë aggregaatstabili-
teit is dat porieë in die oppervlak van die grond oop bly tydens
reënbuie en water die grond gemaklik infiltreer. By bewerkte grond
waarvan die aggregaatstabiliteit afgetakel is, verstop van die los
gronddeeltjies gewoonlik gou die porieë en ‘n infiltrasiekors vorm
wat die infiltrasietempo van water beperk.
Die gevolg is dat water dikwels afloop, wat die doeltreffendheid
waarmee reënwater vir graanproduksie benut word, verlaag.
Een van die eerste veranderinge wat intree sodra bewaringsland-
bou toegepas word, is die vorming van grondaggregate en ‘n
toename in aggregaatstabiliteit. Die ooglopende vermindering
van afloop vanaf ‘n land is reeds betekenisvol, maar dit is egter
slegs ‘n aanduiding van die bogemelde proses. ‘n Waarneming wat
op die grond self uitgevoer sou word, is egter die enigste manier
om te bepaal of bewaringslandbou wel tot aggregaatvorming en
-stabiliteit lei.
Beoordeling van aggregaatstabiliteit
Verskillende laboratoriummetodes bestaan om die aggregaatstabi-
liteit van grond te bepaal of te kwantifiseer, maar gespesialiseer-
de apparate is daarvoor nodig. Gelukkig bestaan daar minstens
twee eenvoudige waarnemings wat deur die produsent self uitge-
voer kan word om te bepaal of grond se aggregaatstabiliteit deur
bewaringslandbou teenoor bewerkte grond verbeter het al dan
nie deur te kyk hoe kluite in water blus of opbreek.
Dit gee nie ‘n syferwaarde aan die aggregaatstabiliteit nie, maar
is visueel baie insiggewend en word met óf ‘n glasbeker óf met ‘n
gewone piering uitgevoer.
Vir die beoordeling moet kluite (aggregate) vanuit die boonste
0 mm tot 100 mm van die grondprofiel geneem word. Dié kluite
word natuurlik op die land wat beoordeel moet word, versamel,
asook op ‘n aanliggende bewerkte land met dieselfde grondtek-
stuur. Die bewerkte land se kluite dien as kontrole. Kluite moet so
droog as moontlik wees.
Metode 1
Om die sigbaarheid van die wyse waartoe die kluite opbreek so
hoog moontlik te maak, word twee wit pierings gebruik. Die pie-
rings word met water gevul en een kluit, met ‘n deursnee van
10 mm tot 20 mm, uit elk van die onderskeie lande, word in die
middel van die pierings geplaas.
Die mate waartoe die kluite blus kan dan gesien word. Die bewerk-
te grond se kluit stort tot ‘n baie groter mate in duie as die kluit van
die grond onder bewaringslandbou.
Foto 2
toon kluite van grond
wat jaarliks bewerk is en dieselfde leemgrond wat vir vier jaar onder
bewaringslandbou is.
Metode 2
Twee glasbekers (of bottels wat vir die inmaak van vrugte gebruik
word) is nodig met elk ‘n tuisgemaakte draadsif wat op ongeveer
die helfte van die bekerhoogte binne die beker hang of staan. Die
bekers word vervolgens tot sowat 80% van die hoogte met water
gevul. ‘n Kluit, wat gerieflik in die beker pas, vanaf elke land word
dan afsonderlik op die sif in ‘n bepaalde bottel geplaas. Die verskil
waarmee die kluite opbreek kan dan duidelik waargeneem word.
Die bewerkte grond se kluit stort gewoonlik baie vinniger in duie
as dié onder bewaringslandbou en die grond van eersgemelde
kluit sak tot op die bodem van die beker. Die kluite van sommige
bewaringslandbougronde dispergeer (blus) glad nie terwyl ander
tot ‘n mate dispergeer.
Wat gewoonlik opvallend is, is dat die water waarin die bewerkte
grond se kluit geplaas is, modderig is met baie gesuspendeerde
OP PLAASVLAK
Waterinfiltrasie / Aggregate / Bewaringslandbou
Bewaringslandbou
DR ANDRÉ NEL,
onafhanklike akkerboukundige en
DR DANIE BEUKES,
onafhanklike grondkundige