14 / 72
FOKUS
Geldsake en finansiële dienste
Spesiale
Mei 2016
12
Prysrisikoverskansing op
Safex in ‘n neutedop
S
edert die deregulering van die Suid-Afrikaanse graanmark
in 1996 en ‘n dramatiese verhoging in prysvolatiliteit, speel
die verskansing van prysrisiko toenemend ‘n groter rol by
verskeie rolspelers. Baie onsekerhede bestaan reeds en die-
selfde realiteite staar produsente vir die nuwe seisoen in die gesig.
Onsekerhede wat gewaspryse beïnvloed, sluit in plaaslike en
internasionale hektare aangeplant en produksie per hektaar (wat
bepalend is vir voorraadvlakke), plaaslike en internasionale weers-
toestande, internasionale pryse (wat in- en uitvoerpariteit beïn-
vloed), asook internasionale ekonomiese toestande – om slegs ‘n
paar te noem.
Daar bestaan egter ‘n wye verskeidenheid finansiële instrumente
op die South African Futures Exchange (Safex) wat spesifiek aan-
gewend kan word vir verskansingsdoeleindes. Hierdie instrumente
wissel van termynkontrakte tot opsies en die buigsaamheid van die
produkte bied aan markdeelnemers die geleentheid om hul kanse
met ‘n beter verskansingsbesluit te verbeter. Ten spyte hiervan, is
markdeelnemers steeds huiwerig om van die instrumente gebruik
te maak – weens verskeie redes, wat wissel van ‘n gebrek aan kennis
tot slegte ervarings in die verlede.
Definisies
Dit is noodsaaklik om ‘n begrip van die basiese konsepte van ter-
mynkontrakte en opsies te hê om die werking van die instrumente
te verstaan.
Termynkontrakte kan gedefinieer word as ‘n gestandaardiseerde
ooreenkoms tussen twee partye om ‘n gestandaardiseerde hoe-
veelheid van ‘n onderliggende kommoditeit te koop of te verkoop
teen ‘n spesifieke prys op ‘n spesifieke datum in die toekoms.
‘n Lang posisie word ingeneem wanneer ‘n afgeleide instrument
gekoop word en ‘n kort posisie wanneer ‘n afgeleide instrument
verkoop word.
Daar bestaan twee verskillende soorte opsies in die graanmark,
naamlik ‘n put- en ‘n call-opsie.
‘n Put-opsie kan gedefinieer word as ‘n kontrak wat die koper die
reg gee, maar nie die verpligting nie, om ‘n gestandaardiseerde on-
derliggende kommoditeit te verkoop teen ‘n voorafbepaalde prys
(trefprys) op ‘n voorafbepaalde dag (vervaldatum).
Daarteenoor is ‘n call-opsie ‘n kontrak wat die koper die reg gee, maar
nie die verpligting nie, om ‘n gestandaardiseerde onderliggende
kommoditeit te koop teen ‘n voorafbepaalde prys (trefprys) op ‘n
voorafbepaalde dag (vervaldatum).
Wanneer die posisie ingeneem word, word dit teen ‘n spesifieke
vlak gedoen, naamlik die trefprys. ‘n Opsie word beskou as “in die
geld” indien die markprys bo (in die geval van ‘n call-opsie) of onder
(in die geval van ‘n put-opsie) die opsie se trefprys is.
Indien die trefprys gelyk is aan die markprys, is die opsie “by die
geld” en word ‘n opsie as “uit die geld” beskou wanneer die mark-
prys onder (in die geval van ‘n call) of bo (in die geval van ‘n put) die
opsie se trefprys is.
Kortom, ‘n lang opsiehouer beskik oor die reg om ‘n opsie uit te
oefen voor of op die vervaldatum en sal hierdie reg in alle waar-
skynlikheid uitoefen indien die opsie “in die geld” is. Hierdie reg is
egter nie gratis beskikbaar nie en daar word ‘n premie betaal vir die
reg om die opsie te kan uitoefen.
Beide termynkontrakte en opsiekontrakte bied dus aan verskeie
rolspelers die geleentheid om prysrisikoverskansing op verskeie
maniere te benader. Die keuse van afgeleide instrument sal tot ‘n
groot mate verband hou met die rolspeler se beskikbare kontant-
vloei, kennis van afgeleide instrumente en risiko-aptyt. Hierdie
aspekte word vervat in die voor- en nadele van elke tipe afgeleide
instrument.
Voor- en nadele van afgeleide instrumente
Afgeleide instrumente is veelsydig en uitstekende instrumente vir
beide verskansings- en spekulasiedoeleindes, alhoewel dit belang-
rik is om te besef dat verskillende instrumente en strategieë ge-
bruik word om verskillende doelwitte te bereik.
Beide termynkontrakte en opsies is ‘n bekostigbare manier om toe-
gang te verkry tot die onderliggende kommoditeit sonder om dit te
koop, wat markdeelnemers toelaat om dieselfde winste (verliese)
te genereer as ‘n eienaar van die onderliggende kommoditeit met
slegs ‘n fraksie van die kapitaal en kostes.
Dit bly egter belangrik om te besef dat hierdie kleiner kapitaaluitleg
in die vorm van ‘n termynkontrakaanvangsmarge geensins verwar
moet word met die prysrisikoblootstelling van só ‘n kontrak nie.
Die koper (verkoper) van ‘n termynkontrak word nie vrygestel van
die onderliggende termynkontrak se prysverandering nie. Indien ‘n
termynkontrak gekoop (verkoop) word en die termynkontrakprys
styg (daal) is die koper (verkoper) van hierdie kontrak verskans teen
prysstygings (prysdalings).
Daarteenoor kan die termynkontrakprys daal (styg) en sal die koper
(verkoper) van hierdie kontrak moontlik onbeperkte verliese in
die gesig staar. Hierdie moontlike verliese sal egter eers ‘n risiko
word indien die koper (verkoper) van die termynkontrak nie tydens
die termynkontrakmaand lewering kan ontvang (lewering kan
maak) nie.
Die realiteit is dat ‘n termynkontrak ‘n vastepryskontrak is en dat
die koper (verkoper) van hierdie kontrak uit ‘n verskansingsoogpunt
slegs die Safex-kontrakprys sal realiseer ongeag of die prysbewe-
ging op die Safex-termynkontrak gunstig of ongunstig deur die loop
van die kontraktermyn beweeg het.
‘n Opsie beperk egter hierdie prysrisiko, aangesien ‘n opsiehouer
beskerm word teen ongunstige prysbewegings, maar steeds die
voordeel van gunstige prysbewegings kan benut. Opsies beperk die
opsiehouer se risiko tot die premie van die opsie en die spesifieke
SUSARI GELDENHUYS,
Senwes Graanmakelaars