58 / 92
Mei 2015
56
Hoe mikotoksiene ons
beursies beroof
M
ikotoksiene (toksiene wat deur swamme geproduseer
word) is van ekonomiese belang in koring, mielies,
grondbone en ander neute asook koffie en wyn. Vol-
gens die Food and Agriculture Organisation (FAO) word
25% van die wêreld se oeste jaarliks met mikotoksiene besmet.
Die belangrikste mikotoksiene in ons grane is fumonisiene, aflatok-
siene, zearalenoon, nivalenol en deoksinivalenol (
Tabel 1
). In hierdie
artikel gaan ons ekonomiese verliese as gevolg van plantsiektes, ‘n
verlaging in graankwaliteit, mikotoksienbesmetting asook die newe-
effekte daarvan in mens en dier bespreek.
Plantsiektes
Swamme wat mikotoksiene kan produseer is ook verantwoordelik
vir wortel- en stamsiektes asook besmetting van graan. Wortelvrot
vind dikwels ongesiens plaas en produsente is dus onbewus van
die probleem. Geaffekteerde plante se wortelstelsels sal baie
kleiner (
Foto 1
) wees, minder absorpsie van water en voedingstow-
we sal plaasvind, met negatiewe gevolge op latere groei en graan-
vul. Stamvrot lei tot die afbreek van die stamweefsel (
Foto 2
) en
dikwels ‘n verkleuring van die stamnodes. Die weefselstruktuur
verswak en lei dan tot omval (
Foto 3
) van plante. Ekstra koste word
dikwels aangegaan om die plante op te lig sodat die graan geoes
kan word.
Verlaging in graankwaliteit
Wanneer ‘n swam graan infekteer, word die stysel van die graan
afgebreek en dit lei tot swak graankwaliteit (
Foto 4
), ‘n swak graan-
gradering en graanvragte wat selfs van die hand gewys kan word.
Mikotoksienbesmetting
Die voorkoming of vermindering van mikotoksiene begin reeds
vanaf plant totdat die finale produk gereed is vir mens en dier om te
gebruik. Daar moet op ‘n geïntegreerde bestuurstelsel staatgemaak
word om mikotoksiene te verminder. Voorkomende praktyke kan
toegepas word, soos onder andere saadbehandeling, die beheer
van stamboorders (vektors van swamme), toediening van plant-
voeding in die grond, aangepaste plantdigthede vir die spesifieke
klimaat en kultivar, sanitasie (verwyder stoppel en ander plant-
materiaal), minimum meganiese beskadiging van plante asook vol-
doende water.
Hierdie voorkomende praktyke sal veral help om die infeksie van
F. verticillioides
(produseer fumonisien) asook
F. graminearum
spp.-
kompleks swamme (produseer zearalenone, nivalenol en
deoxynivalenol) in graan te verminder. Die
Aspergillus
spp. (ver-
oorsaak aflatoksiene) swam-infeksies kan problematies wees voor-
sowel as na-oes.
Uit vorige navorsing het ons gevind dat kommersiële mielies veilig
is rakende
Aspergillus
spp.-infeksie asook aflatoksiene. Daar is
wel aflatoksienvlakke in bestaansboere se mielies gekwantifiseer
(Makhanisi en Mbazwane in noordelike KwaZulu-Natal en Port
Shepstone aan die KwaZulu-Natalse suidkus).
Hierdie vlakke van aflatoksiene was dan wel hoër as die toelaat-
bare vlakke vir menslike inname, soos bepaal deur die Suid-
Afrikaanse Departement van Gesondheid (tien dele per miljard),
die Food and Drug Administration (FDA) (20 dele per miljard) en die
Europese Kommissie (ses dele per miljard).
Die groot kopseer is egter die besmetting van graan voor- en
na-oes. Daar word na raming $3 miljard per jaar se verliese in
Amerika gely as gevolg van mikotoksiene, waaronder aflatoksiene
verantwoordelik is vir $225 miljoen se verliese. Hierdie koste
word gedra deur graanprodusente (voorkomende maatreëls),
veeprodusente (vertraagde groei, braking, siektes en abortering
van diere) en graanhandelaars en -verspreiders (duur koste van
mikotoksientoetse, bergingstoetstande tydens stoor en vervoer
asook laer randwaarde vir gekontamineerde graan).
Verwerkers se onkoste sal in sommige gevalle sortering, detok-
sifisering, vermenging en fermentering insluit. Al hierdie opeen-
hopende onkoste word uiteindelik op die verbruiker afgewentel.
Aan die einde van die dag betaal verbruikers duurder vir graan
en graanprodukte (vir menslike en dierlike gebruik). Tans is daar
nie wetgewing in Suid-Afrika vir die minimum toelaatbare vlakke
rakende fumonisien, nivalenol en deoksinivalenol nie. Suid-Afrika
volg die riglyne van die Food and Drug Administration van Amerika
(FDA). Suid-Afrikaanse wetgewing bepaal ‘n minimum vlak van vyf
dele per miljard (5 dpb) aflatoksien B1 in grondbone vir menslike
gebruik (Tabel 1). Die minimum toelaatbare vlakke van mikotok-
siene verskil van land tot land en dit het ook ‘n groot impak op die
uitvoer van graan en voedselprodukte.
Die Europese Unie het byvoorbeeld ‘n minimum toelaatbare vlak
van 2 dpb aflatoksien B1 in grondbone. ‘n Grondboonbesending
wat dus aan die minimum vlak van 5 dpb aflatoksien B1 voldoen,
sal in Suid-Afrika aanvaar word, maar word dan afgekeur vir uitvoer
na Europa indien die aflatoksienvlak bokant 2 dpb is.
OP PLAASVLAK
Mikotoksiene / Ekonomiese belang
Geïntegreerde plaagbeheer
BELINDA JANSE VAN RENSBURG,
LNR-Instituut vir Graangewasse
“
Mense en diere in landelike
gebiede is nie onderhewig
aan graderingstelsels nie en
is blootgestel aan moontlike
mikotoksienbesmetting.
“