26 / 116
Maart 2018
24
Kyk hierna:
Opberging van saad op die plaas
S
aad is dié belangrikste inset wanneer gewasse geproduseer
word: Die opbrengspotensiaal is in die saad opgesluit en
sal uiteindelik die bepalende faktor wees van hoe groot die
oes gaan wees – afhangend van die omgewingstoestande
en verbouingspraktyke.
Saadmaatskappye spesialiseer in die produksie van saad. Hulle is
deeglik vertroud met al die faktore wat ‘n rol speel in die uiteindelike
kwaliteit van die saad en tref alle voorsorgmaatreëls om te verseker
dat die saad wat aan produsente beskikbaar gestel word, aan alle
minimum kwaliteitstandaarde van die Plantverbeteringswet, 1976
en die Suid-Afrikaanse Saadsertifiseringskema, waar toepaslik,
voldoen.
Tewens, saadmaatskappye se interne kwaliteitstandaarde is ge-
woonlik hoër as wat deur die Wet vereis word. Elke saadlot wat
verkoop word, word eers vooraf deeglik deur opgeleide
monsternemers bemonster en deur geregistreerde saadtoetsla-
boratoria volgens internasionale prosedures en metodes ontleed.
Wanneer saad dus by erkende saadmaatskappye aangekoop
word, het die produsent die versekering dat dit saad van ‘n hoë
kwaliteit is – wat daarna met die saad gebeur, is nie onder hulle
beheer nie.
Hantering van saad
Saad is ‘n lewende organisme en moet dus met die nodige sorg
hanteer word – dit geld veral vir die grootsadige peulgewasse soos
bone, sojabone en grondbone.
Wanneer saad van sodanige gewasse op- en afgelaai word, moet
dit versigtig hanteer word en nie neergegooi word nie – rowwe
hantering sal meebring dat die saad sal split of inwendige beserings
opdoen, wat dan sal lei tot abnormale saailinge wat nie in ‘n nor-
male plant kan ontwikkel nie.
Langlewendheid van saad
Namate sade verouder, verloor hulle geleidelik kiemkragtigheid.
Sade van sommige gewasse, soos sojabone en grondbone, het
‘n baie kort lewensduur onder opberging, terwyl ander sade hul
kiemkragtigheid oor langer periodes verloor. Daar kan ook merkbare
verskille in die langslewendheid van saad van verskillende variëteite
van dieselfde gewas wees. Slegs sade met hoë kiemkragtigheid
(aanvanklike saadkwaliteit) behoort opgeberg te word. Saad van
swak kwaliteit sal ‘n korter opbergingsleeftyd hê.
Daar is verskeie faktore wat die langslewendheid van saad bepaal,
waarvan die twee belangrikste saadvoginhoud en temperatuur is.
Saadvoginhoud en relatiewe humiditeit
Die voginhoud van saad tydens opberging is, sonder twyfel, die
belangrikste faktor wat leeftyd beïnvloed. Saadmaatskappye tref die
nodige maatreëls om te verseker dat die saadvoginhoud van saad
wat verkoop word, binne perke is.
Saadagteruitgang neem toe met ‘n toename in voginhoud. Volgens
Harrington (1963, 1970) se reëls (
rule of thumb
), sal elke afname
van 1% in saadvoginhoud (in die omgewing van 5% - 14%), die
opbergingsleeftyd van die saad ongeveer verdubbel.
Dit is belangrik om daarop te let dat, tensy sade hermeties verseël
word, hul voginhoud nie tydens opberging konstant sal bly nie. In
oopstoortoestande ekwilibreer saadvoginhoud met dié van die
lug en wissel dit dan na gelang lugvog wissel. Die belangrikheid
van saadvoginhoud is reeds beklemtoon; ooglopend dan, hoe
hoër die lugvoginhoud (relatiewe humiditeit) hoe hoër sal die
saadvogpersentasie wees en hoe korter die saadleeftyd.
Relatiewe humiditeit is die hoeveelheid vog in die lug uitgedruk
as ‘n persentasie van die totale hoeveelheid vog wat die lug by
dieselfde temperatuur kan bevat. Sade met ‘n hoë persentasie
proteïene, koolhidrate, of albei (soos sojabone, mielies en ander
grane), sal vogpersentasies hê van ongeveer 13% - 15% by 25°C
en 75% relatiewe humiditeit, terwyl olieryke sade soos katoen en
grondbone in dieselfde toestande ‘n voginhoud van ongeveer
9% - 11% sal hê.
Temperatuur
Temperatuur is die tweede belangrikste faktor wat opbergingsleef-
tyd beïnvloed. Aangesien daar ‘n noue verband tussen temperatuur
en vog is, kan nie een van die twee faktore heeltemal in isolasie
bespreek word nie.
In die algemeen sal opbergingsleeftyd van saad toeneem soos
temperatuur afneem. Harrington (1963, 1970) het gepostuleer dat
die opbergingsleeftyd van saad gehalveer word met elke 5,6°C
(10°F) toename in temperatuur (in die gebied 0°C - 50°C). Koue-
opberging by 0°C - 5°C sal saadleeftyd verleng mits die sade in
vogdigte houers gehou word sodat saadvog konstant bly.
Indien relatiewe humiditeit saam met temperatuur beheer kan
word, kan die volgende reël toegepas word: Die som van die
opbergingstemperatuur in grade Fahrenheit en die relatiewe hu-
miditeit moet nie hoër as 100 wees nie en temperatuur moet nie
meer as die helfte van die som uitmaak nie. Dit beteken dat die
temperatuur nie hoër as 50°F (10°C) moet wees nie en by hierdie
temperatuur moet relatiewe humiditeit nie 50% oorskry nie.
Die ideaal sou wees om saad altyd in koelkamers te berg, maar
uit die aard van die saak is dit nie altyd moontlik of nodig vir
korttermynopberging van saad om die temperatuur en relatiewe
humiditeit te beheer nie. Nieteenstaande moet alles moontlik
gedoen word om hoë temperature en relatiewe humiditeit, wat die
ontkieming van saad nadelig kan beïnvloed, te vermy.
Wenke vir die opberging van saad
Die opbergingsarea/stoor moet ‘n soliede vloer hê. Pak die saad
op palette. Met ander woorde moet dit nie direk op die vloer
stapel nie.
EDDIE GOLDSCHAGG,
tegniese bestuurder, SANSOR
FOKUS
Saad
Spesiale