34 / 84
Junie 2018
32
D
ie landbousektor het al heelwat fases van verandering
deurgegaan: In die verlede het produsente nie regtig
nodig gehad om verder as die plaashek te fokus nie.
Produksie was gefokus op die plaaslike gemeenskap en
bemarking is deur die bemarkingsrade hanteer.
Produsente het ook nie nodig gehad om te onderhandel vir prys
of te kompeteer teen internasionale produsente nie en die woord
“naspeurbaarheid” was nie ‘n vereiste vanaf die koper nie. Dié
omgewing het egter verander en produsente moes vinnig aanpas.
Produsente is nie meer geïsoleer nie. Hul produseer nie net vir
die omliggende gemeenskappe nie – en nog belangriker: Hulle
bedryf nie meer ‘n plaas nie, maar ‘n besigheid.
Om hierdie besigheid te bestuur, verg veelvuldige eienskappe,
bemarking, entrepeneurskap en kundigheid in die bedryf. ‘n
Kombinasie van al hierdie eienskappe is noodsaaklik ten einde
suksesvol te wees. Besighede reg oor die wêreld konsolideer en
daar is verskeie persone wat hulself bemark as spesialiste in die
samesmelting van hierdie besighede.
Hulle stel die struktuur op, kyk na die eienaarskap en hoe die finan
sies kan werk. Dit is inderdaad ‘n beroep en hierdie persone is in
groot aanvraag. Hoekom? Want besighede besef dat hulle
tekortkominge het, innovering moet toepas en teen ‘n vinnige pas
kan aanpas, anders verloor hulle hul markaandeel.
Die strategie wat dan gevolg word, is om met die besighede wat
in die tekortkominge van ‘n besigheid spesialiseer, saam te smelt.
Saam kan hulle dan die verbruiker tevrede stel en hul markaandeel
vergroot. Sodra dit gebeur, styg volumes, daal eenheidskostes en
styg winste. Die pas van besigheid doen, het so verander dat daar
nie tyd is om die wiel te herontwerp nie: Sodra die venster van
geleentheid oop is, moet dit aangegryp word.
Dit sien ‘n mens elke dag in die boerdery-omgewing. Daar is ver
skeie geleenthede wat geskep word: Dit kan deur die verbruiker
wees, dit kan deur die natuur wees, of deur tegnologie – om maar
‘n paar te noem. Elke produsent moet weet waarin sy sterk punte lê:
Is dit die ligging van sy plaas, goeie vrugbare grond, waterbronne,
of een van die eienskappe – entrepreneurskap/strateeg/bemarker of
bedryfspesialis?
Dit gebeur selde dat een persoon gelukkig is om alles te hê en te
wees – en dan benodig so ‘n besigheid groot kapitale inspuitings en
werkskapitaal. In sekere tye skep dit geleenthede vir investering vir
persone buite landbou. Hulle wil diversifiseer en werk dan met die
produsent saam.
Nog ‘n voorbeeld is dié van ‘n ingenieur en produsent wat saam
begin plant op steiltes wat die produsent nie gedink het moontlik
is nie, maar geweet het die grond is reg vir ‘n sekere kultivar. Die
ingenieur besit saam aandele en verleen sy kundigheid om hellings,
waterpype en grondwerke te doen.
In sekere areas waar grond skaars is, gebeur dit dat produsente
aandele in boerderye begin koop, want grond is net te skaars. Dit
lei tot nuwe bedrywe wat nie voorheen daar was nie, wat die area
binnekom. Die produsent het die grond, maar nie die kundigheid en
mark vir die kultivar nie.
Produsente besit ook aandele in pakhuise en kan deel in die
kostebesparing en winste daarvan. Daar is nog talle sulke
voorbeelde. Hierdie entiteite waarin produsente begin saamwerk,
word “beheerde besighede” genoem, waar die produsente nog ‘n
wesenlike sê het en in die winste van die besigheid deel.
Vanuit ‘n funksionele oogpunt, werk produsentbeheerde besighede,
want elkeen het sy sterk punte en elkeen wil suksesvol wees.
Die struktuur moet net reg opgestel word en die aanspreeklikheid
vir alle partye moet dieselfde wees.
Produsentbeheerde besighede het verander: Dit is nie net produ
sente wat in hierdie groepe is nie. Dit is persone met verskeie sterk
punte wat in die landbou ‘n produk of diens lewer. In die Verenigde
Koninkryk (VK) word sulke “saamwerk-entiteite” nog koöperasies
genoem en is dit produsentbeheerde besighede wanneer hulle in
die landbou is en produsente ‘n wesenlike aandeel in die besigheid
het. Hierdie koöperasies het omsette van miljoene ponde.
Veral in die VK het die ledegetalle van koöperasies vanaf 2010 met
16% gegroei. Statistieke toon dat agt uit elke tien koöperasies die
eerste vyf jaar oorleef, teenoor vier uit tien gewone besighede.
Die omset van koöperasies in die VK is ongeveer 37 miljard pond.
As net landboukoöperasies ontleed word, was die omset in 2016
5,8 miljard pond. Daar is 416 landboukoöperasies met 135 000 lede:
Dit beteken die helfte van die VK se produsente behoort aan ‘n
koöperasie.
50% van die top 100 koöperasies in die VK is in die landbousektor,
wat bewys hoe sterk die sektor is. Die groei toon hoe belangrik
hierdie entiteite vir die plaaslike ekonomie is. Twee voorbeelde van
suksesvolle produsentbeheerde besighede in die VK is Mole Valley
Farmers en Berry Gardens.
Praktiese voorbeelde
Mole Valley Farmers is meer as 50 jaar terug gestig as koopgroep om
produsente te ondersteun om bedingingsmag te hê en het al gegroei
en uitgebrei na Skotland en Wallis. Hulle ondersteun produsente om
vir beter pryse te kan beding.
Produsentbeheerde besighede lewer nie net ‘n bydrae met die
produksie, vervoer en bemarking van gewasse nie, maar doen
navorsing in voeding en produksie en veeartse is deel van hul span
kundiges. Hulle ondersteun produsente ook om hul winsgewendheid
op die plaas te verbeter.
Hulle het hul eie reeks skoonmaakmiddels vir melkerye, voer vir
diere, dieremedisyne en ook hul eie troeteldierkosreeks. Dit is
Fokus
Graanwaardeketting
Lize Morris,
SA Graan/Grain
medewerker en 'n Meesterstudent aan Kovsies; artikel in samewerking met Graan SA geskryf
Die belangrikheid van
produsentbeheerde besighede