42 / 116
Maart 2018
40
Heffing sal sojaboonbedryf
‘n hupstoot gee
‘n
Teling-en-tegnologieheffing kan eersdaags op sojabone
gehef word om die negatiewe impak van teruggehoue
saad op die bedryf teen te werk. Hoewel produsente
in die eerste jaar al R65/ton met lewering sal moet betaal,
is rolspelers in die bedryf dit eens dat produsente voordeel sal trek,
aangesien só ‘n heffingsmodel nuwe tegnologie en kultivars na
Suid-Afrika sal bring. Soortgelyke heffings word reeds sedert 2016
op gars en koring gehef.
Volgens mnr Corné Louw (senior ekonoom, Graan SA) was ‘n
wedersydse oplossing nodig om veral internasionale saadmaat-
skappye aan te spoor om nuwe kultivars na Suid-Afrika te bring. Hy
sê dat daar volgens SANSOR ongeveer 80% van soja-aanplantings
en 70% van koringaanplantings jaarliks met teruggehoue saad
aangeplant word. “Hierdie praktyk verhoed dat nuwe kultivars en
die nuutste tegnologie na Suid-Afrika toe kom, aangesien saad-
maatskappye nie genoegsame waarde vir hul beleggings kry nie.”
Louw verduidelik dat oopbestuifde gewasse soos koring, gars en
sojabone wettiglik ná ‘n oes teruggehou mag word met die doel
om dit weer te plant. “Die genetiese potensiaal van die saad word
geensins geaffekteer nie en dit beteken dat saadmaatskappye net
met die aanvanklike verkoop van die saad voordeel daaruit trek.
Met die voorgestelde tegnologieheffing sal hierdie maatskappye
vergoeding vir hul intellektuele eiendom in die saadbedryf kan
ontvang,” vertel hy.
Volgens SANSOR neem dit saadmaatskappye ongeveer twaalf jaar
en heelwat kapitaalinvestering om ‘n nuwe kultivar mark toe te
bring. Louw vertel dat Monsanto byvoorbeeld sojaboontegnologie
(Roundup Ready 2) ontwikkel het wat opbrengs met tussen
10% en 15% kan verhoog. Hierdie, sowel as Dicamba-verdraagsame
sojabone, is al ‘n geruime tyd op internasionale markte beskikbaar.
“Indien die teling-en-tegnologieheffing goedgekeur word, sal dit
vir maatskappye soos Monsanto lonend genoeg wees om hierdie
nuwe tegnologie ook na Suid-Afrika toe te bring. Die skaal waarop
saad teruggehou word, maak dat dit tans nie moontlik is nie.”
Aanvanklik is ‘n industriekomitee bestaande uit lede van Graan SA,
SANSOR, Agbiz Grain, die Departement van Landbou, Bosbou en
Visserye, die Landbounavorsingsraad (LNR) en die onderskeie
forums saamgestel om hierdie proses aan die gang te kry. Stelsels
en modelle wat in ander lande gebruik word om kultivarontwikkeling
te finansier is ontleed en daar is gevind dat navorsingsheffings met
groot sukses in ‘n aantal ander lande ingesamel word.
Daar is uiteindelik besluit op ‘n eindpunttantiemestelsel (
end point
royalty-program
), waar die produsent ‘n heffing betaal wanneer
gewasse gelewer word. Volgens Louw word ‘n soortgelyke stelsel
reeds sedert 1996 uiters suksesvol in Australië bedryf. “Ons het die
stelsel wel vir Suid-Afrikaanse omstandighede aangepas.”
Hy verduidelik dat ‘n sojaboonprodusent by die leweringspunt/silo
sal rapporteer watter kultivar gebruik is en van watter maatskappy
die saad bekom is. Elke saadmaatskappy sal dan volgens sy
markaandeel vergoed word. Hierdie aandeel sal op grond van
saadverkope, verklarings van lewerings deur produsente en on-
afhanklike opnames, bereken word. Die heffings en vergoeding sal
deur die South African Cultivar and Technology Agency (SACTA)
geadministreer word.
“Só word verseker dat maatskappye hul beste produkte en
tegnologie na Suid-Afrika toe bring. Die stelsel het ten doel om
seker te maak dat die stelsel die maatskappye wat die beste en mees
geplante kultivars in die mark het, vergoed. Hoe meer produsente
hul saad gebruik, hoe groter word hul markaandeel. Dit is dus ‘n
prestasiegedrewe stelsel waarin ‘n saadmaatskappy sal meeding
vir die grootste aandeel. So word die vryemarkstelsel in die bedryf
bevorder en nuwe toetreders getrek,” verduidelik hy.
Die heffing wat vir die boekjaar (1 Maart 2017 tot 28 Februarie 2018)
voorgestel word, is reeds aan die einde van 2016 aan die Nasionale
Landboubemarkingsraad (NLBR) voorgelê. ’n Aanbeveling is aan
die Minister van Landbou, Bosbou en Visserye oorhandig en die
hoop bestaan dat die statutêre heffing teen Maart goedgekeur en in
werking gestel sal word.
Dieselfde model word nou vir die tweede jaar op die lewering van
gars en koring toegepas. Produsente betaal tans R25/ton vir gars en
koring wat gelewer word. Die voorgestelde tantieme vir sojabone is
R65/ton vir die eerste en R80/ton vir die tweede jaar.
Louw sê die teling-en-tegnologieheffingstelsel kan gebruik word
om kultivarontwikkeling in bykans alle oopbestuifde gewasse te
befonds. Hy sê saadmaatskappye kan met ‘n sojaboonoes van
1 miljoen ton deur middel van die heffing R65 miljoen ontvang
– beslis genoeg rede om in kultivarnavorsing en die lewering van
nuwe tegnologie in Suid-Afrika te belê.
VALERIE CILLIERS,
SA Graan/Grain
medewerker
FOKUS
Saad
Spesiale