SA Graan May 2018

39 / 84

Listeriose word veroorsaak deur die bakterie Listeria mo-
nocytogenes. Dit is ‘n soönotiese (‘n siekte wat normaal in
diere voorkom en die mens kan besmet) voedsel-, water- en
melkverbondesiekte. Die meeste mense het ‘n weerstand
teen listeriose.
Belangrike bronne van Listeria-besmetting is beeste, bokke, skape
en pluimvee. Die bakterieë kom ook in honde, katte, hase, visse,
wild, voëls, sowel as water, melk, mis van diere, grond, verrotte
plante, modder, slyk, riool, groente wat blaarryk is, varke, kuilvoer
en vrugte voor.
Listeriose kom wêreldwyd voor, maar word meestal gevind in
gebiede waar die temperatuur gematig en koud is soos Europa,
Noord-Amerika en Nieu-Seeland. Alhoewel die kiem koeler tem-
perature verkies, kom dit ook in warmer lande soos Suider-Afrika
en talle ander lande voor. Die Listeria -kiem is al uit meer as 40 mak
en wilde soogdierspesies geïsoleer. Die kiem kan geredelik tussen
temperature wat wissel van 4°C tot 44°C groei.
Besmetting by mense vind gewoonlik plaas deur die inname van be-
smette rou groente wat gekontamineer is deur die mis van besmet-
te diere, besmette verwerkte vleis, sagte kaas, ongepasteuriseerde
melkprodukte en rou melk. Besmette gerookte vleis en visprodukte
kan ook ‘n belangrike rol speel in die besmetting by mense wat die
produkte eet. Die kieme lewe ook in voedselverwerkingsaanlegte
en kan vleis- asook visprodukte wat verwerk word, besmet. Dit is
moontlik dat besmetting ook deur inaseming van die kiem kan
voorkom.
‘n Groot aantal plaasdiere soos skape, bokke en beeste is onopsig-
telike (subkliniese) draers van Listeria-kieme en skei die kieme in
hulle mis en melk as hulle gestres word, uit. Hierdie diere is nie siek
nie. Bogenoemde diere kan ook siek word weens listeriose. Die diere
kan aborteer (nageboorte kan vassit), mastitis, bloedvergiftiging
asook breinvlies- en breinontsteking kry. Ander simptome wat die
diere toon is koors, depressie, inkoördinasie, verlamming van gesig
met eensydige verslapping van die lippe, ore en ooglede.
Sekere mense het ‘n groter risiko om om listeriose te kry: Babas
(<30 dae) en kinders onder vyf jaar, swanger vroue, persone wat
teensuurmiddels gebruik, mense wie se immuniteit onder druk is en
persone wat ouer as 65 jaar is, het ‘n groter risiko om siek te word.
Persone met diabetes (suikersiekte), lewersiekte, niersiektes en
alkoholiste loop ook ‘n risiko om listeriose te kry.
Die fetus van swanger vroue kan ook aangetas word en tot aborsies
lei. ‘n Pasgebore baba wat voor geboorte besmet is, kan breinvlies-
en breinontsteking opdoen en sterf. Swanger vroue is 20 keer meer
vatbaar vir listeriose as die gemiddelde gesonde volwasse vrou.
Persone met MIV/vigs is 300 keer meer vatbaar vir listeriose as
mense met ‘n normale immuunsisteem.
Die kieme wat die liggaam binnedring, het ‘n voorkeurvestiging
vir die brein, dermwande en plasenta. Die Listeria-kiem leef
binne-in liggaamselle en het die vermoë om van sel tot sel te
versprei en sodoende deur die bloedbreinskans asook die derm-
en plasentaskans te dring en infeksie te veroorsaak. Simptome
by mense wat listeriose het, kan die volgende wees: Koors,
spierpyne, naarheid, diarree, hoofpyn, stywe nek, verlies van balans,
spiertrekking en hul kan deurmekaar wees. Partykeer dink mense
hulle het griep-simptome, maar dit kan in werklikheid listeriose
wees. Die voorkoms van listeriose is sporadies wêreldwyd, maar kan
groot skade met ‘n uitbreek veroorsaak.
Die Listeria-kiem kan in ‘n yskas (2°C tot 6°C) oorleef en vermeerder.
Die kiem kan ook bevriesing (-9°C tot -18°C) oorleef. In die
voedselketting kan besmetting vanaf die plaas tot by die bord met
kos plaasvind. Herkontaminasie van voedsel hou groot gevaar vir
higiëniese hantering van voedsel in. Daar is tans nie ‘n geskikte
Listeria-entstof vir voorkoming beskikbaar nie.
Voorkoming en beheer van listeriose
Was hande in skoon lopende water – verkieslik met ‘n ont-
smettingsmiddel – voor hantering van voedsel. Nie alle
ontsmettingmiddels maak kieme in die kort wasproses dood nie.
Moenie halfgaar of ongekookte vleis of vleisprodukte eet nie.
Verseker dat groente en vrugte wat rou geëet word, deeglik met
skoon water gewas is.
Hou voedsel van die begin af onder 4°C. Die gevaarsones vir
voedselvergiftiging by voedsel is tussen 4°C en 60°C.
Bedien warm voedsel onmiddellik of hou dit bo 60°C verhit.
Voorkom besmetting van alle voedsel.
Gaar en rou voedsel moet afsonderlik gehou word.
Verseker dat net hittebehandelde melk of melkprodukte
(gepasteuriseer, UHT of gekook) gebruik word.
Gerookte en verwerkte vleis- en visproduktemoet die versekering
van higiëniese en onbesmette voedsel kan waarborg.
Listeriose kan voorkom, beheer en doeltreffend behandel word
met die nodige tydige inligting, kennis en opleiding.
In sekere lande waar die temperatuur redelik gematig of koud
is, is beraam dat listeriose-gevalle by mense twaalf gevalle in
‘n populasie van ‘n miljoen per jaar kan wees.
Vir meer inligting hieroor, kontak dr Jan du Preez by info@zoonoses.
of besoek
37
May 2018
OP PLAASVLAK Diere
DR JAN DU PREEZ, veterinêre spesialis, Volksgesondheid
Deel 3: Soönotiese listeriose of momonukleose
‘n Groot persentasie
van hierdie gesonde
bokke en skape is sub-
kliniese (onopsigtelike)
draers van soönotiese
voedselverbonde
kieme (Salmonella,
Campylobacter en
Listeria). Indien hierdie
diere stres ervaar,
kan kieme in hulle
mis uitgeskei word.