Kondisie van kudde het groot invloed op winsgewendheid van vertakking

— Deel 3: Kuddebestuur en rantsoene
 

HENNIE DU TOIT, VEEKUNDIGE, NWK LANDBOUBESTUURSDIENSTE

Die vorige uitgawe van SA Graan/Grain het die gedeelte oor die fasiliteite van ‘n skaapvertakking hanteer. In hierdie uitgawe gaan by kuddebestuur asook die verskillende rantsoene stilgestaan word.

Kuddebestuur en die rantsoene wat gebruik gaan word, gaan in ‘n groot mate die sukses van die skaapboerdery bepaal, aangesien hierdie faktore kritiek belangrik is om reg toe te pas.

Voeding speel ‘n enorme rol by die kondisie van die kudde, wat weer uiters belangrik is in terme van faktore soos maklike/moeilike lammings, herbesetting en lamgrootmaak – alles faktore wat ‘n groot invloed het op die winsgewendheid van die vertakking.

Voeding en kondisie

Die kondisie van die vroulike diere is een van die belangrikste, indien nie dié belangrikste, faktore wat die reproduksieprestasie van die kudde bepaal. Om beset te word, is dit belangrik dat die ooi se kondisie sowat 3,0 tot 3,5 met aanvang van die dekseisoen behoort te wees. Daar is vele navorsingstudies wat hierdie stelling bewys. Indien die kondisie te swak is voor die dekseisoen ‘n aanvang neem, kan dit met prikkelvoeding reggestel word.

Prikkelvoeding is ‘n byvoeding wat sowat drie weke voor die dekseisoen begin, aan die ooie voorsien word. Die doel hiervan is dat die kondisie van die ooie toeneem en daarmee saam ook die massa van die ooie. Die resultaat hiervan is dat geslagsaktiwiteit gestimuleer word met die gepaardgaande hoër besetting en die hoër voorkoms van meerlinge. Dus word meer lammers gebore.

Die voer van prikkelvoeding sal aanhou tot sowat drie weke nadat die dekseisoen begin het, dus vir sowat ses weke in totaal. Prikkelvoeding is gewoonlik ‘n beter voer of rantsoen wat addisioneel aan die ooie gevoer word.

Hierdie rantsoen kan ‘n spaar kamp, aangeplante weiding, ‘n produksielek of ‘n gemengde rantsoen beteken. Indien prikkel voeding aan ramme voorsien word, is dit noodsaaklik dat dit reeds twee maande voor die dekseisoen begin, ‘n aanvang sal neem.

Verder moet die lekvoorsiening ook optimaal voorkom. Gedurende die somermaande moet die skape ‘n fosfaatlek ontvang en in die wintermaande ‘n winterlek (proteïenlek). Onthou ook dat lekvoorsiening nie drakrag verhoog nie.

Kuddebestuur

Kuddebestuur rus op drie pilare, naamlik reproduksie, gesondheid en aanpasbaarheid. Indien hierdie faktore optimaal bestuur word, behoort die skaapvertakking volhoubaar te wees. Reproduksie is die enkele faktor wat die meeste invloed het op die winsgewendheid van die vertakking.

Hier is ‘n paar riglyne wat belangrik is om die kuddebestuur optimaal te kry:

• Die hoeveelheid ramme varieer van 3% tot 4% in klein troppe tot sowat 6% in troppe van soveel as 250 ooie. Dit is raadsaam om die troppe nie groter as 250 ooie te hou nie. Kleiner troppe is meer hanteerbaar, minder stresvol vir die ooi en haar lam en minder verliese kom beslis voor. Gedurende lamtyd is dit raadsaam om klein groepies ooie afsonderlik te hou soos hulle lam. Laat die eerste tien tot 20 ooie wat lam, saam in een groep loop. Die volgende tien tot 20 ooie maak die tweede groep op ensovoorts.
• Die koggelramme word in die aand, elf dae voor die dekseisoen begin, by die ooie gesit. Op die aand van die eerste dag van die dekmaand, word die koggelramme uitgehaal en die teelramme dadelik by die ooie gesit. Die ramme word die aand van die 15de van die volgende maand uitgehaal.
• Onthou: Dit is van kardinale belang dat die beste ramme wat bekostig kan word, aangekoop word (Foto 1). Die rede hiervoor is dat een ram ‘n invloed het op die prestasie van ten minste 25 tot 40 lammers per jaar, terwyl ‘n ooi slegs ‘n invloed het op een of twee lammers se prestasie per jaar. Indien van twee of drie lamseisoene per jaar gebruik gemaak word, is die invloed van die ram nog groter.
• Belangrik: Die ramme moet fiks gemaak word voor die dekseisoen begin. Laat hulle aanvanklik in die pad draf vir ongeveer 1,5 km per dag. Net voor die dekseisoen moet hulle in staat wees om 3 km in sowat 25 minute af te lê. Dit sal verseker dat die ramme fiks genoeg is vir die dekseisoen, terwyl dit ook ‘n positiewe invloed het op die semenkwaliteit. Aangesien ooie hulle eierselle a-sinchronies vrystel, is dit belangrik dat hulle meer as een keer in die dekseisoen gedek word. Meer dekkings verseker meer meerlinge (Foto 2). Indien ramme nie fiks is nie, sal hulle nie die ooie soveel kere kan dek nie.
• Voorsien ook skaduwee vir die dekgroep tydens die dekseisoen, veral in die somermaande.
• Ramme gee gedurende die dekseisoen voorkeur aan ooie met langer wol. Dus moet skeertyd ná die lamseisoen plaasvind.
• Indien te min ramme beskikbaar is vir die aantal ooie wat gedek moet word, kan die ramme snags by die ooie gesit word. Die ramme word nou bedags op kraal gehou waar hulle ‘n goeie rantsoen gevoer word. Sorg moet ook gedra word om voldoende skaduwee aan die ramme te voorsien.
• Vermy stresfaktore om resorpsies te voorkom. Hanteer ooie versigtig.
• Dragtige ooie behoort geskandeer te word sodat die ooie wat met ‘n enkellam dragtig is, geskei kan word van die ooie met meerlinge. Die ooie met meerlinge behoort ‘n hoër voedingspeil te ontvang.

Opsomming

Uit hierdie artikelreeks is dit duidelik dat beplanning, kuddebestuur, genetika en voeding (vitamien K O S) uiters belangrik is. Daarsonder sal die skaapvertakking nie volhoubaar wees nie. Daar is eintlik soveel wenke wat sal help om dié vertakking meer winsgewend te maak, maar daar is nie genoeg spasie hier beskikbaar nie.

Indien jy as veeprodusent net die basiese dinge reg doen, sal dit alreeds baie help om die kudde optimaal te bestuur. Dan behoort die vertakking reeds winsgewend te wees en sal bykomende wenke net die winsgewendheid verhoog.

Bronnelys

Thorne, M.S. en Stevenson, M.H. Stocking rate: The most important tool in the toolbox. Pasture and range management, Junie 2007, Hawaii. Van Wyk, E.B. Februarie 1991. Handleiding oor skaapfasiliteite. Direktoraat: Landboumeganisasie. Pretoria.