45 / 92
43
November 2016
Volgens die Wet op Landbouhulpbronne (Wet 43 van 1983) moet
elke grondgebruiker op verskeie maniere die besproeide landerye
op sy plaaseenheid effektief beskerm teen versuiping en verbrak-
king. Daar is dus ‘n verantwoordelikheid op elke besproeier om
behoorlike grondbewaring en waterbestuur op die plaas toe te pas.
Voordat grond gedreineer word, is dit noodsaaklik dat alle moont-
like probleme verwyder of verbeter moet word. In hierdie verband
speel lekkende gronddamme, verstopte natuurlike dreinerings-
kanale, verdigte grondlae (as gevolg van bewerking), sowel as
oorbesproeiing, ‘n groot rol om versuiping te vererger. Deur middel
van ‘n detail grondopname kan die oorsaak van die versuiping en
vrywater vasgestel word en kan afleidings gemaak word oor die
mees geskikte tipe dreineringstelsel vir elke spesifieke geval.
Afhangende van die oorsaak van versuiping, kan verskillende bena-
derings ten opsigte van dreinering gevolg word en in die praktyk
word twee hooftipes onderskei: Afsnydreinering en ondergrondse
dreine.
Afsnydreinering
Dit word gebruik waar vrywater sydelings in poreuse, sanderige of
gruiserige lae op ‘n digte ondergrond, van ‘n hoër- na ‘n laerliggende
posisie afwaarts teen ‘n helling beweeg (sien
Figuur 1
). Die afsny-
drein word min of meer loodreg op die vloeirigting van die vry-
water gemaak en moet ‘n gradiënt hê wat groot genoeg is om die
water wat in die drein akkumuleer vinnig genoeg uit die lande te
verwyder.
Die drein moet oor sy volle lengte ten minste 300 mm diep in die
digte, ondeurdringbare laag geplaas word. Verder is dit raadsaam
om só ‘n drein in die begin as ‘n oop sugsloot te bou om ‘n idee van
die hoeveelheid water wat verwyder moet word, te kry. Met behulp
van die stroomsterkte kan die minimum pypdeursnee om die water
te verwyder, bepaal word as permanente pypdreine oorweeg word.
Ondergrondse dreine
In landerye met swak natuurlike dreinering kan vlak watertafels ook
ontwikkel omdat die sydelingse beweging van grondwater baie
stadig is. In sulke gevalle kan afsnydreine nie gebruik word nie en
moet gebruik gemaak word van ‘n netwerk van dreine wat tot ‘n
mindere of meerdere mate aanmekaar skakel.
Die maksimum diepte van installering van ondergrondse dreine
word bepaal deur die plek waar die dreine hul water stort. Dit is
ekonomies voordelig om die dreine so diep as moontlik te installeer,
want dan kan hulle verder uitmekaar gespasieer word.
In
Figuur 2
word enkele voorbeelde van verskillende ondergrondse
dreineringstelsels uitgebeeld.
Samevatting
Suksesvolle ondergrondse dreinering is afhanklik van baie faktore
en dit vereis kundige insette. Laat ‘n kundige ontwerper ‘n stelsel
ontwerp wat al die faktore in ag neem en ‘n uitleg en diepte aanbe-
veel wat die water effektief uit die geaffekteerde area verwyder.
By die regstelling van die watertafelstatus om versuiping en ver-
brakking te verhoed deur die installering van ‘n behoorlik-ontwerpte
ondergrondse dreineringstelsel, word die grond se
gesondheid verbeter en die produksie van gewasse
sal sy volle potensiaal bereik.
Verwysing
Reinders, FB, Oosthuizen, H, Senzanje, A, Smithers, JC, Van der Merwe, RJ, Van der
Stoep, I en Van Rensburg, L. 2016/06/03.
Development of technical and financial
norms and standards for drainage of irrigated lands: Volume 3: Guidance for the
implementation of surface and sub-surface drainage projects in South Africa.
Water Research Commission, Research Report No. TT 655/15. ISBN No: 978-1-
4312-0761-9.
(Die navorsingsverslag kan bekom word vanaf die Waternavorsingkommissie se
webtuiste by
www.wrc.org.za .)
Tipiese dreineringsprobleme in ‘n sitrusboord.
Installering van dreineringpype in versuipte landerye.