20 / 124
FOKUS
Saad
Spesiale
Dowwe sonneblompitte
van die
afgelope seisoen
bly ‘n raaisel
D
ie 2013/2014-seisoen het almal verras. Sekere dele het die
welbekende midsomerdroogte ondervind, maar uiteinde-
lik het dit goed gereën. Sonneblom wat onder die droogte
deurgeloop het, het bykans sonder uitsondering goed
herstel en alles het baie belowend gelyk – tot met oestyd.
In baie gevalle was die opbrengs laer as wat verwag is. ‘n Groot deel
van die oënskynlike groot oes het as dowwe pitte op die land agter
die stroper oorgebly. Swak bestuiwing is aanvanklik as die skynbare
rede vir die dowwe pitte beskou.
Die probleem het wyd kop uitgesteek en enkele gevalle is in Limpopo
en die Vrystaat gesien, maar dit was meer opvallend en gelokali-
seerd in die Noordwes Provinsie, veral in die Delareyville-, Schweizer-
Reneke-, Migdol-produksiegebied. Aanvanklik is die vinger na sekere
kultivars gewys wat veral die probleem getoon het, maar later het
dit geblyk dat meer sonneblombasters van verskillende maatskap-
pye ook deurgeloop het. Ook is aanplantings met verskillende plant-
datums en ‘n variasie van produksie-omstandighede geraak.
Oorsaak
Dowwe pitte kom byna altyd by sonneblom voor, maar die hoeveel-
heid wissel van een geval na ‘n ander. Die literatuur noem dat tot
20% dowwe pitte nie ongewoon is nie, maar dit is gewoonlik nie
so opmerklik nie omdat die res van die pitte daarvoor kompenseer.
Die voorkoms van dowwe pitte gedurende die afgelope seisoen
was egter bogemiddeld in sekere produksie-areas, wat dit duidelik
maak dat die oorsake daarvan nagevors moet word. Dit is logies dat
een of ander gebeurtenis of omstandigheid gedurende die blom- en
graanvulperiode daartoe aanleiding moes gegee het.
Op die land kom die koppe normaal voor en is produsente nie altyd
van die probleem bewus nie. Sodra daar egter gestroop word, is dit
duidelik, maar om dan te probeer vasstel wat vroeër in die seisoen
gebeur het, is haas onmoontlik. Leidrade bestaan teen oestyd nie
meer nie. Tog kan daar na aangetekende navorsing gekyk word en
die moontlike oorsake van dowwe pitte minstens beredeneer of af-
gelei word.
Moontlike oorsake
Insekte
Insekte kan op twee wyses betrokke wees as moontlike oorsake vir
die probleem. Eerstens as ‘n moontlike plaag. Die Afrika bolwurm en
koolvalslandmeter (
looper
) kom jaarliks voor en word in baie gevalle
met insekdoders bestry. Dat hierdie insekte bydra tot die probleem
van dowwe pitte is onwaarskynlik, maar dit is tog iets wat nie buite
rekening gelaat moet word nie en toekomstige navorsing vereis.
Buisblomme op die kop wat nie bestuif nie gee gewoonlik aanleiding
tot dowwe pitte. Insekte en veral bye en stuifmeelkewers speel ‘n
belangrike rol as bestuiwers. Die gebruik van insekdoders kan die
bestuiwing en vrugvorming indirek beïnvloed as dit die bestuiwers
doodmaak of afweer.
Voor die koms van basters in die 1970’s, het insekte ‘n belangrike rol
in die bestuiwing van sonneblom gespeel. Moeite is dikwels gedoen
om korwe by sonneblomlande te plaas sodat bye die bestuiwings-
proses kon bevorder. Alhoewel moderne sonneblombasters selfver-
enigbaar is en dus self bestuif, speel insekte steeds ‘n klein rol in
kommersiële sonneblomlande.
Die afwesigheid van insekte en bestuiwing, of insekte as plaag as die
hoofoorsake van dowwe pitte die afgelope seisoen is dus onwaar-
skynlik, maar kennis moet daarvan geneem word en dit vereis ook
verdere navorsing deur entomoloë.
Siektes
Siektes kan plante voortydig laat afsterf en die opbrengs ernstig
benadeel. Houtskoolvrot het in die 2012/2013-seisoen skade aan
mielies onder stremmingstoestande veroorsaak. Hierdie siekte is ‘n
groter probleem by sonneblom as wat dit by mielies is, dus is daar
groot onsekerheid oor tot watter mate die oordrag-inokulum uit die
vorige seisoen se mielielande, die opvolgsonneblom beïnvloed het.
Siektes wat die stuifmeel vernietig of die bestuiwings- en bevrug-
tingsproses direk benadeel, is onbekend, maar dat dit die beskik-
baarheid van fotosintaat kan veroorsaak, is ‘n feit. Weer eens is dit
onwaarskynlik dat siektes hier ‘n hoofoorsaak was, maar dit verg
verdere navorsing en die evaluering van sonneblombasters vir
weerstand teen die siektes, soos onder andere houtskoolvrot, is
veral belangrik.
Boortekort
Boor is een van die noodsaaklike elemente by sonneblom, en te-
kortsimptome, soos nekbreek en misvormde koppe, bestuiwing en
ook vrugvorming, is bekend. ‘n Boorgebrek kan swak bestuiwing
en dowwe pitte tot gevolg hê aangesien die stuifmeel van plante
met ‘n boorgebrek se lewenskragtigheid laag is. Die stempel word
ook beïnvloed wat verder tot swak bestuiwing kan aanleiding gee.
In 1981 is in
Oliesade Nuus
berig dat sonneblom in sekere gevalle
vegetatief besonder goed gegroei het en hoë saadopbrengste ver-
wag is. As gevolg van ‘n boortekort was ‘n hoë persentasie van die
sade dof en uiterse swak saadopbrengste is behaal met ooreen-
stemmende groot finansiële verliese. Oesverliese as gevolg van ‘n
boortekort van meer as 60% is daardie betrokke seisoen in talle
produksiegebiede waargeneem.
Alle sonneblombasters is sensitief vir boortekorte, maar daar is
groot verskille in hul vermoë om boor op te neem. Die verskille ver-
klaar dan ook moontlik tot ‘n mate waarom die dowwepitverskyn-
sel meer by sekere basters as ander waargeneem is. Boortekort
kan egter nie alleen as hoofoorsaak beskou word nie, want dit het
gewoonlik ‘n interaksie met die heersende weersomstandighede.
Ernstige boorgebrekke is bekend tydens droogte, maar dit blyk
voorts dat dit ook onder besonder gunstige reën kan voorkom. In
die 1981-seisoen is daar spesifiek melding gemaak dat die gunstige
reën sterk vegetatiewe groei gestimuleer het, maar dat ‘n hoë
persentasie (50% - 80%) ongevulde saad voorgekom het.
ANDRÉ NEL,
LNR-Instituut vir Graangewasse
Maart 2015
18